Bir okulun ana akım okullardan farklı bir eğitim yaklaşımına sahip olduğunu anlayabilmemiz çoğu zaman çok da zor değildir. Bu farkı anlamak için basit bir gözlem yapmak yeterlidir. Okulun sadece fiziksel özelliklerine ve iç tasarımına bakarak bile bu konuda kabaca bir fikre ulaşabiliriz, hatta hangi yaklaşımı temel aldığına ilişkin aşağı yukarı bir tahminde bile bulunabiliriz.
Bir okulda yer alan oturma alanları nasıl oluşturulmuş?
Çocukların oturduğu sandalyeler/sıralar (aslında birkaç çocuğun birden oturduğu sıraların hiç kullanılmaması gerektiğini düşünsem de hala yaygın biçimde kullanıldığı bu yazı da bahsediyorum) çocukların taşayabileceği ağırlıkta mı?
Sandalyeler/sıralar nasıl konumlandırılmış?
Yerde çalışmak için alan var mı?
Çocukların bireysel ya da küçük gruplar halinde çalışabileceği alanlar ve olanaklar var mı?
Sınıf/atolye vb. alanlar yeniden yapılandırmaya, farklı ihtiyaçlar için yeniden biçimlendirilmeye uygun mu?
Duvarlardaki nesneler kimin için asılmış, çocuklar için mi yetişkinler için mi? Bu nesneler çocukların görebileceği ve gerektiğinde değiştirebileceği bir yükseklikte mi?
Sınıf/atolye içinde öğretmenin masası ya da sandalyesi nasıl konumlandırılmış?
İç ya da dış mekanlarda küçük ya da büyük grup olarak bir araya gelinebilecek alanlar var mı?
Okulda bir yönetim odası var mı? Bu odanın kapısı kimlere açık, hangi koşullarda açık?
Yönetim odası var ise bu odadaki eşyaların kalitesi/niteliği okulun diğer kısımlarına göre gözle görülür biçimde daha mı yüksek? Böyle bir oda varsa yönetici/yöneticiler ile gelen misafir/çocuk/öğretmen/anne-baba arasına hiyerarşik bir mesafeyi fiziksel olarak koyan bir oturma düzeni var mı?
Okulun temizlik ve yemek gibi işlerinden sorunlu çalışanları için ayrılan dinlenme alanları ile eğitim kadrosu için ayrılan dinlenme alanları arasında gözle görülür bir biçimde niteliksel farklılıklar var mı?
Okulda gereksiz bir renk cümbüşü mü var? Sadece anaokulu olduğu için amaçsız bir şekilde tüm renkler bir arada mı kullanılmış?
Okulda “çöp” nasıl algılanıyor ve değerlendiriliyor? Çöp kutusu dediğimiz kutular okulun nerelerinde ne tür yönlendirmelerle yer alıyor? Öğretmenlerin dinlenmeleri, bireysel çalışmaları için alanlar yaratılmış mı?
Okul bahçesinin zemini nasıl? Toprak mı, çakıl mı, asfalt mı, beton mu? Okul bahçesindeki yeşil alanın ve toprak zeminin toplam alana oranı nedir? Bu yeşil alan ve toprak zemin sadece bahçenin güzel görünmesi için mi ayrılmış yoksa çocukların bütünleşebileceği ve temas edebileceği alanlar mı?
Okulun içi ve bahçesi pırıl pırıl ve bunun tek nedeni işini iyi yapan temizlik görevlileri mi? Yoksa çocukların çevrenin temizlenmesinde ve temiz kalmasında rolleri var mı? Çocuklar bu konuda bir sorumluluk duyuyorlar ve alıyorlar mı?
Çevrede suni bir düzen mi hakim yoksa eğitsel açıdan zenginliği ortaya koyan kendi içinde düzene sahip bir karışıklık mı hakim?
Evet biraz daha detaylı düşünüldüğünde bu listeyi uzatmak hiç de zor değil. Yukarıda aktarılanlar ve daha onlarcası bir okuldaki eğitim yaklaşımı, okulda çocuklara kazandırılan değerler ve davranışlar, öğretim stratejileri, yöntemleri, gizil program, okula genel hedefleri hakkında bize çok net fikirler verebilir.
Yukarıda bahsedilen fiziksel özellikler gibi diğer bir fiziksel alan olan oyun alanları da bir okulun eğitim ve öğretim yaklaşımıyla ilgili bize çok önemli ipuçları verebilir.
Oyun alanında ki materyaller doğal olmayan malzemelerden mi yapılmış?
Oyun alanı sadece okulda bir oyun alanı olsun diye yapılmış izlenimi mi veriyor?
Oyun alanında o okula özgü farklılıkları görebiliyor musunuz?
Oyun alanında yaratıcılığı destekleyecek materyaller var mı?
Oyun alanının amacı üzerinde düşünülmüş mü? Yoksa ülkenin genelindeki oyun alanlarında bulunan materyallerin benzerleri mi var?
Bu soruların sayısı da arttırılabilir. Oyun-etkinlik alanı örneklerine dair bazı fotoğrafları aşağıda paylaştım. Bu fotoğraflardaki oyun alanlarıyla resmi ve özel okullarda, hatta kendini alternatif olarak adlandıran okullarda gördüğünüz oyun alanlarını karşılaştırdığınızda ne tür farklılıklar görüyorsunuz. Sizce bu fotoğraflardaki oyun alanlarının bulunduğu okullarla Türkiye’de resmi ve özel okullarda çoğunlukla rastladığımız oyun alanlarının bulunduğu okullar arasında eğitim yaklaşımı açısından ne tür farklılıklar olabilir?
Dr. Eylem Korkmaz